Οδοιπορικό στα ορεινά χωριά της Δωρίδας (Βαρδούσια)

Από την πλούσια και ενδιαφέρουσα ιστοσελίδα του Συλλόγου Κουπακιωτών αναδημοσιεύουμε ένα όμορφο οδοιπορικό σε ορεινά χωριά των Βαρδουσίων (και της Ομοσπονδίας Συλλόγων ΒΔ Δωρίδας). Αξίζει να συνεχίσετε την περιήγησή σας και στην ιστοσελίδα http://coupaki.gr και να γνωρίσετε καλύτερα το γραφικό Κουπάκι:

Από την 'Άμφισσα θα αρχίσουμε το ταξίδι μας στα χωριά της Ορεινής Δωρίδας. Την Άμφισσα, τα ιστορικά Σάλωνα, που όλα στην όμορφη πόλη μυρίζουν ιστορία και λεβεντιά. Μια πινακίδα μας καθοδηγεί: Προς Λιδορίκι. Περνάμε ανάμεσα από ελιές (ποιος δεν ξέρει για τις ελιές Αμφίσσης και τον ιστορικό πια ελαιώνα της!) και οδεύουμε προς το φράγμα του Μόρνου. Η Αγία Ευθυμία, πατρίδα του συγγραφέα Γιάννη Σκαρίμπα, είναι το πρώτο χωριό που συναντάμε. Κι ύστερα η ιστορική Βουνιχώρα, που ρωτάει τους διαβάτες, αν είδαν τον ήρωά της τον Βλαχοθανάση.

Τρία πουλάκια κάθονταν ψηλά στη Βουνιχώρα
τόνα τηράει τη Λιάκουρα και τ’ άλλo την Κωστάρτσα
το τρίτο το καλύτερο ρωτάει τους διαβάτες.
Διαβάτες που διαβαίνετε, στρατιώτες που περνάτε
μην είδατε τσ’αρματολούς και τον Βλαχοθανάση
που γέρασε αρματολός στους κλέφτες καπετάνιος

(δημοτικό)

Σε λίγo φτάνουμε στο φράγμα του Μόρνου, όπου καταλήγουν εκτός από τα νερά του Μόρνου, κι όλα τα νερά των παραποτάμων και του Ευήνου. Σταματάμε για λίγο στη γέφυρα για να δούμε, αν η στάθμη του νερού είναι χαμηλή, τις στέγες των σπιτιών του μικρού χωριού Καλλίου, που θάφτηκε στα νερά της λίμνης. Κι ακόμα μπορούμε να δούμε και το παλιό πέτρινο γιοφύρι, που κι αυτό έπεσε θύμα του φράγματος.
 

Λίμνη Μόρνου

 Είναι το ίδιο γιοφύρι που αναφέρει ο Μακρυγιάννης στα «Απομνημονεύματά» του. Γεννημένος στο διπλανό χωριουδάκι Αβορίτι, τον πήρε μωρό ακόμα η μάνα του για να σωθούν όλοι από τους διωγμούς των Τούρκων. Έπρεπε όμως να περάσουν το γιοφύρι και τα κλάματα του μωρού θα πρόδιδαν όλους : «αποφάσισαν να περάσουνε από το γιοφύρι και ως βρέφος εγώ μικρό, να μην κλάψω και χαθούνε όλοι, αποφάσισαν και με πέταξαν εις το δάσος, εις τον κόκκινο επονομαζόμενων και προχώρησαν δια το γιοφύρι. Τότε μετανογάει η μητέρα μου και τους λέγει : «Η αμαρτία του βρέφους θα μας χάσει τους είπε περνάτε εσείς και σύρτε εις το τάδε μέρος και σταθείτε... το παίρνω κι αν έχω τύχη και δεν κλάψει διαβαίνομεν... Η μητέρα μου και ο Θεός μας έσωσε» (Μακρυγιάννης). Ο Θεός έσωσε τον μικρό Μακρυγιάννη και μας τον ανέδειξε μεγάλο ήρωα της επανάστασης του ’21 και μεγάλο παιδαγωγό και πατριώτη.

Μετά τη γέφυρα του φράγματος στρίβουμε αριστερά στο δρόμο που οδηγεί στη Ναύπακτο. Δεν θα πάμε μέχρις εκεί, γιατί σε λίγο στρίβοντας δεξιά πορευόμαστε προς το Κροκύλειο. Ο δρόμος, ανηφορικός και ελικοειδής, ζορίζει λίγο και το αυτοκίνητο και τον οδηγό. Όσο αναβαίνουμε τόσο πιο όμορφη είναι η θέα προς τα κάτω. Υπάρχει όμως κι η άλλη όψη: αγροτικοί οικισμοί σε καλλιεργήσιμα χωράφια έχουν  από χρόνια εγκαταλειφθεί. Καλύβες, ταράτσες, στρούγκες, δέματα πέσανε. Αμπέλια και χωράφια φαγώθηκαν από τις νεροποντές, «ξεσάρισαν» από τη βροχή, τα χιόνια και τα χώματα. Κι όλα φαντάζουν ρουμάνια αδιαπέραστα, γεμάτα πουρνάρια, πετροχώραφα τώρα έχουν να λένε για των ανθρώπων το μόχθο. Κι όμως ένας οικισμός έγινε διαχρονικός χάρη στο σπαθί και την πένα του Μακρυγιάννη, είναι το Αβορίτι, όπου γεννήθηκε ο ήρωάς μας. «Η πατρίς της γεννήσεώς μου... χωριό του Λιδορικίου ονομαζόμενο Αβορίτι.. πέντε καλύβια... Εγώ γεννήθηκα έξω σε ένα χωράφι μας ονομαζόμενο «Κρύα Βρύση». Είχε πάει η μητέρα μου να μαζώξει καλαμποκιές για τα ζώα και με γέννησε εκεί και με τύλιξε με τις καλαμποκιές και με πήγε στο σπίτι» (Μακρυγιάννης).

Το Αβορίτι σήμερα έρημο. Μόνο ο Μακρυγιάννης ζει με την ιστορία και το έργο του.
Δίπλα του βρίσκεται το  μεγαλοχώρι  Κροκύλειο,. Πανέμορφο χωριό, με άφθονα νερά και πλούσια βλάστηση, με παραδοσιακά κτίσματα και μνημεία τέχνης (εκκλησία, σχολείο, μεγάλη βρύση, κ.ά.) Τα ίχνη του Κροκυλείου χάνονται στα βάθη των αιώνων, ενώ ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι αυτό καταστράφηκε το καλοκαίρι του 426 π.Χ. από τον Αθηναίο στρατηγό Δημοσθένη.
Ο άγγλος περιηγητής Λήικ (Leak) που επισκέφθηκε την περιοχή στη 10ετία του 1850 αναφέρει ότι στη σημερινή θέση του ναού του Σωτήρος υπήρχε αρχαίος ναός και ότι οι κάτοικοι είχαν αποφασίσει να χτίσουν στη θέση του ορθόδοξο ναό με τα ίδια υλικά. Με αρχαία υλικά είναι επίσης χτισμένος και ο ναός του Προφήτη Ηλία.
 

Κροκύλειο

Υπήρξε η Καλλικρατική έδρα του Δήμου Βαρδουσίων και έχει ένα όμορφο ξενώνα για όσους θέλουν να ξεκουραστούν και να επισκεφθούν τις όμορφες εκκλησίες και το Λαϊκό Μουσείο του χωριού. Και όποιος διψάσει πρέπει να δροσιστεί στις πέντε βρύσες, η μια δίπλα στην άλλη –που τα στόμιά τους απεικονίζουν πρόσωπα παλαιών αρχόντων της κωμόπολης.

Τόπος παλικαριάς το Κροκύλειο γιορτάζει κάθε χρόνια τα «Μακρυγιάννεια» προς τιμή του μεγάλου στρατηγού.

Προχωρώντας θα δούμε αριστερά μας το Κουπάκι. Κτισμένο στην πλαγιά  μιας από τις κορυφές των Βαρδουσίων ορέων, τον Πύργο (1100 μ) ,αμφιθεατρικά χτισμένο μέσα σε ένα πυκνό δάσος, 1000 περίπου στρεμμάτων από έλατα , βελανιδιές, καστανιές κ.α., με ανοικτό ορίζοντα προς τις σχεδόν μόνιμα χιονισμένες κορυφές των Βαρδουσίων της Γιώνας, αλλά και προς τον ποταμό Μόρνο.  Τα σπίτια του χωριού, χτισμένα τα περισσότερα τον 18ο & 19ο αιώνα, είναι κατασκευασμένα με ντόπια πέτρα από ντόπιους αλλά και Ηπειρώτες μαστόρους.
Ο κεντρικός ναός του χωριού, χτισμένος το 1858, με δαπάνη και προσωπική εργασία των ίδιων των   κατοίκων του , είναι αφιερωμένος στον πολυούχο Αγ. Γεώργιο. Είναι ρυθμού ''Βασιλικής'' και κοσμείται από ένα θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Στο Χωριό υπάρχει αξιόλογο Λαογραφικό μουσείο, ξενώνας και Ταβέρνα.

Συνεχίζοντας δούμε και τον Ζωριάνο. Ένα άλλο δωρικό χωριό, κτισμένο στα 800 μ. στα Βαρδούσια.

 

Ζωριάνος

Στον Ζωριάνο μπορούμε να δούμε προεπαναστατικά κτίσματα, λημέρια αγωνιστών του 1821 και τα ξωκκλήσια του Ι. Προδρόμου, του Αγίου Ιωάννου καιν της Αγίας Σοφίας.
Για το τελευταίο ξωκκλήσι, οι κάτοικοι λένε πως όταν κάποτε αυτό ερειπώθηκε, οι κάτοικοι προσπάθησαν να ξεκαρφώσουν την εικόνα της Αγίας, αλλά αυτή δυο φορές έσπασε το σκεπάρνι των μαστόρων. Αυτό ήταν σημάδι πως η Αγία Σοφία ήθελε να ξανακτιστεί το ξωκκλήσι της, όπως και έγινε.

Πιο πάνω θα δούμε το Αλποχώρι. (υψόμ. 990 μ.) 
 

Αλποχώρι

  

Έχει πανοραμική θέα προς τα βουνά της Ναυπακτίας, τη Βαρνάκοβα, τα Παληοξάρια και τον Πατραϊκό. Το Αλποχώρι όπως και άλλα χωριά, αποδεκατίστηκε πληθυσμιακά στον εμφύλιο, όταν οι κάτοικοί του έζησαν τραγικές καταστάσεις. Στο χωριό βλέπεις ίχνη μιας ζωής που κάποτε έσφυζε. Βρίσκεις παλιές εκκλησίες και ξωκκλήσια, δύο υδραγωγεία, νερόμυλους ξύλινα γιοφύρια και μια νεροτριβή. Σήμερα υπάρχουν αθλητικές εγκαταστάσεις ξενώνας και παραδοσιακή ταβέρνα ,που είναι στέκι των κυνηγών όλη την κυνηγετική περίοδο και όχι μόνο.

Γυρνώντας λίγο πίσω και στρίβοντας αριστερά πάνω από το Κροκύλειο παίρνοντας τον δρόμο προς την Πενταγιού, βρίσκουμε δεξιά μας τον Κόκκινο.
Μοναδικό σε θέα χωριό απολάμβανε κάποτε την ροή του Μόρνου και σήμερα την μαγευτική λίμνη του. Ο αρχαίος οικισμός κατεστράφη το 279 πΧ από Γαλάτες επιδρομείς , όπως και το γειτονικό Κάλλιο.

 Συνεχίζοντας όμως φτάνουμε στο χωριό Πενταγιοί.

 

Πενταγιοί

Ένα χωριό μέσα στα έλατα και απέναντι από τις μεγαλειώδεις κορφές των Βαρδουσίων. Πνιγμένο στην πυκνή βλάστηση με άφθονα τρεχούμενα νερά. Διάσημο λόγω της Μαρίας. Της πολυτραγουδισμένης Μαρίας Πενταγιώτισσας, κρίκος αντάξιος στην αλυσίδα των όμορφων της ελληνικής μυθολογίας, εμπνέει και τον Παλαμά που την αποκαλεί ‘’Γέννα μαρμάρινη της Αφροδίτης’’ σε στίχους ποιήματός του εμπνευσμένο από τον θρύλο της. Κάντε μια βόλτα στο χωριό και απολαύστε την πέτρινη βρύση, τα αρχοντικά, τους μύλους και το παλαιό μοναστήρι του Αγ. Παντελεήμονα.

Περιδιαβαίνοντας την ορεινή περιοχή, δεξιά και αριστερά του κεντρικού οδικού άξονα, βρίσκουμε πολλά χωριά της ορεινής Δωρίδας.

Το Τρίστενο, (υψόμ. 940 μ.)  και αυτό με ιστορία που ανάγεται στους αρχαίους χρόνους, αφού παλαιότερα έχουν επισημανθεί ίχνη αρχαίου οικισμού. Αξιόλογο από αρχιτεκτονικής πλευράς, είναι το κτίριο του (πρώην) Δημοτικού σχολείου.

Το Ψιλό χωριό, κτισμένο στα 1200 μ. κατακλύζετε από πελώριες καρυδιές , αναρίθμητες βρύσες και πηγές.

Την Κερασιά, (υψόμ. 1.340 μ.)
 

Κερασιά

Γραφικό χωριό μέσα στα έλατα με παραδοσιακά κτίρια, εκκλησίες και πετρόκτιστες παλαιές βρύσες. Το ηλικίας άνω των 100 ετών παραδοσιακό κτίσμα του σχολείου, είναι σήμερα το Πνευματικό κέντρο του χωριού.

Το Διχώρι, (υψόμ. 1.150 μ.) όπου αρχαιολογικά ευρήματα πιστοποιούν την παρουσία αρχαίου οικισμού. Με μεγάλη συνεισφορά των κατοίκων του στον αγώνα του 1821, όπως και όλα τα χωριά της Δωρίδας. Στην εκκλησία του χωριού υπάρχει αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Το Κριάτσι, (υψόμ. 1.200 μ.), πανέμορφο χωριό με θέα σε παραπόταμο του Φείδαρη (Εύηνος) και γραφικά ξωκλήσια.

Προχωρώντας προς το τέλος της διαδρομής μας και πριν από τις πηγές του Εύνου ή Φείδαρη (προσωνυμία που μας πάει στον μυθικό γενάρχη της περιοχής μας, τον Οφίονα), φτάνουμε στην Αρτοτίνα, στα 1350 μ. 
 

Αρτοτίνα

Το χωριό έχει θέα στα Βορειοδυτικά Βαρδούσια μπροστά στις κορυφές Πλάκα, Πάνω και Κάτω Ψηλό, Αλογόραχη, Νεραϊδάλωνο, Σούφλες, όλες πάνω από 2000 μέτρα, και γι'αυτό πολλές φορές είναι ορμητήριο ορειβατικών και αλπινιστικών ομάδων. Είναι από τα γνωστότερα χωριά και ‘’πρωτεύουσα’’  ‘όπως χαρακτηρίζεται, των Βαρδουσίων. Ένα καπετανοχώρι τριγυρισμένο από καταπράσινα τοπία. Στο μοναστήρι του Αϊ-Γιάννη του Προδρόμου, χτισμένο στις αρχές του 18ου αιώνα, (χώρος αναψυχής των επισκεπτών και αναβίωσης της ιστορικής μνήμης) όπου μόνασε ο Αθανάσιος Διάκος, μπορούμε να δούμε το κελί του και στο χωριό να επισκεφτούμε το σπίτι του. Οι μνήμες από την Επανάσταση του ΄21 έρχονται συνεχώς στο προσκήνιο, αφού από εδώ κατάγονταν πολλοί ακόμα ήρωες και οπλαρχηγοί του Αγώνα. Ανατολικά του χωριού, πέρα από τη χαράδρα, υπάρχουν λείψανα αρχαίου οικισμού. Υπάρχει επίσης τάφος μακεδόνικος.  Η πανέμορφη βουνίσια φύση είναι σε αρμονία με το στήσιμο των σπιτιών που κυρίως είναι πετρόχτιστα, δίπατα, με κεραμοσκεπές ή και τα παλιότερα με παραδοσιακές σκεπές από σχιστόλιθο (στερφογάλαρα), που οι ντόπιοι τεχνίτες έδιναν το χαρακτηριστικό ύφος της Αρτοτίνας. Στο χωριό υπάρχει Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο.

Στις πολλές Πολιτιστικές Εκδηλώσεις και Λαϊκά Πανηγύρια (Μακρυγιάννεια, Διάκεια, Γιορτή του τσίπουρου, Δωρικό Αντάμωμα, κ.α) που οργανώνονται σε πολλά χωριά της περιοχής καθ΄ολη την διάρκεια του έτους μπορούμε να γευθούμε τα καταπληκτικά τοπικά κρέατα (ειδικός το αρνάκι) στην σούβλα ή στα κάρβουνα, τις πίτες (σπεσιαλιτέ της περιοχής) καθώς και καλό κρασί τυρί φέτα και πρόβειο γιαούρτι. 

Ενημέρωση (Δεκέμβριος 2016): Δυστυχώς η ισοσελίδα του Κουπακίου έχει αρκετό καιρό που δεν λειτουργεί, ανακτήσαμε όμως αρκετό αξιόλογο υλικό που θα το ανεβάζουμε σιγα-σιγα προσεχώς.